Ο Ιωάννης Πολέμης, είχε γράψει για την ελιά τους πανέμορφους στίχους:
«Ευλογημένο να’ ναι ελιά το χώμα που σε τρέφει
κι ευλογημένο το νερό που πίνεις απ’ τα νέφη,
κι ευλογημένο τρεις φορές αυτός που σ’ έχει στείλει,
για το λυχνάρι του φτωχού, για του αγίου το καντήλι»
Η ιστορία της Ελιάς είναι πολύ παλιά και ανάγεται σε προϊστορικά χρόνια, πριν από την οργανωμένη ζωή του ανθρώπου.
Για την καταγωγή της ελιάς «ερίζουν» η Συρία, η Μικρά Ασία, η Αιθιοπία και η Αίγυπτος. Διαδόθηκε στις χώρες της Μεσογείου από τους Φοίνικες, που ήταν και οι πρώτοι θαλασσοπόροι, τους Έλληνες και τους Ρωμαίους. Πάντως, στην Ελλάδα καλλιεργείται από τα προϊστορικά χρόνια, όπως αποδεικνύουν ευρήματα ανασκαφών στην Κνωσό και στην Σαντορίνη, με τοιχογραφίες δένδρων που μοιάζουν με ελαιόδεντρα. Στην αρχαία Ελλάδα η ελιά εθεωρείτο δέντρο ιερό, και την ονόμαζαν ελάα ή ελαία και την άγρια την ονόμαζαν αγριέλαιος, άγριφος ή κότινος κ.α. Σήμερα ο λαός την άγρια ελιά την ονομάζει αγριλιά αγρίλι κ.α.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία την πρώτη ήμερη ελιά την έφερε στην Ελλάδα από την Αίγυπτο ο Κέκροπας, μυθικός βασιλιάς της Αττικής που είχε «συμφυές σώμα ανδρός και δράκοντος». Φυσικά υπάρχει και ο πολύ γνωστός μύθος της θεάς Αθηνάς, που «…έκρουσε το δόρυ της στο χώμα και φύτρωσε πάνω στην Ακρόπολη το δέντρο της ειρήνης και του Πλούτου»
Σύμφωνα με τον μύθο, οι θεοί αποφάσισαν να χτιστούν πόλεις στην Ελλάδα, όπου θα είχε ο καθένας ιδιαίτερες τιμές. Πρώτος ο Ποσειδώνας, ο θεός της θάλασσας χτύπησε με την τρίαινα του τον βράχο που ήταν στη μέση της Ακρόπολης και ανάβλυσε πηγή, έτρεξε πολύ νερό, αναγκαίο για τον άνθρωπο.
Με αυτή την προσφορά ο Ποσειδώνας πίστεψε ότι οι άνθρωποι θα έδιναν το όνομά του στην πόλη τους. Η Αθηνά όμως, η θεά των γραμμάτων και της σοφίας, επειδή ήθελε να γίνει πολιούχος της πόλης, ανέπτυξε πάνω στον ίδιο βράχο και δίπλα στο άγαλμα του Διός την…. «Μορίαν Ελαίαν». Αυτή υπήρξε η πρώτη ήμερη ελιά, που σύμφωνα με τον Παυσανία από αυτήν προήλθε και ο περίφημος ελαιώνας εκεί κοντά στην αρχαία Ακαδημία. Ο καρπός της ελιάς και το λάδι, ήταν και είναι πολύτιμα για τον άνθρωπο. Έτσι ο Ποσειδώνας νικήθηκε και απεσύρθη από τον αγώνα και η πόλη ονομάστηκε Αθήνα τιμώντας την θεά που τους προσέφερε πολύτιμο δώρο. Δέντρο ιστορικό η ελιά και πολύτιμο το λάδι για τον άνθρωπο και την υγεία του.
ΚΟΤΙΝΟΣ: η καλλιστέφανη ελαία
Στεφάνι από κλαδί ελιάς έπαιρναν ως έπαθλο οι νικητές των αθλητικών και καλλιτεχνικών αγώνων και κλαδί αγριελιάς οι Ολυμπιονίκες. Το τελετουργικό της δημιουργίας των στεφανιών για τους Ολυμπιονίκες ήταν κάτι ιδιαίτερο. Τα κλαδιά από την αγριελιά έπρεπε να κοπούν με χρυσό μαχαίρι, μόνο από το δένδρο, την «καλλιστέφανον ελαία» που ήταν κοντά σε ναό. Και αυτό έπρεπε να το φροντίσει ένα αμφιθαλές παιδί, (δηλαδή έπρεπε να βρίσκονται στη ζωή και οι δύο γονείς του). Στη συνέχεια αυτά τα κλαδιά γινόταν στεφάνι και πριν την απονομή στους Ολυμπιονίκες φυλασσόταν τη νύχτα στο ιερό του Διός.
Η ελιά στη θρησκεία
Κατά την Βυζαντινή εποχή η ελιά συνδέεται με σκηνές της θρησκευτικής ιστορία όπως η προσευχή του Χριστού στο Όρος των Ελαιών, η Ανάληψη κ.α.
Το δάκρυ του Χριστού: «Όταν οι Εβραίοι προσπαθούσαν να συλλάβουν τον Χριστό και να τον σταυρώσουν είχε μεγάλη στεναχώρια και ήταν λυπημένος. Προσπάθησε να αποφύγει τη σύλληψη αλλά…κάποια στιγμή ο Χριστός έφτασε κοντά σε μια ελιά. Κάθισε κάτω από το δένδρο και ακουμπώντας το κεφάλι του στον κορμό της προσπάθησε να κοιμηθεί. Τότε όμως, όπως γράφουν οι ειδικοί ξέσπασε σε δάκρυα που έσταζαν στη ρίζα της ελιάς και την πότιζαν. Ποτισμένη με τα δάκρυα του Χριστού και έχοντας την ευχή του, η ελιά μας δίνει το ευλογημένο λάδι από τους καρπούς της που χρησιμοποιούμε όχι μόνο στα φαγητά, αλλά (και το σπουδαιότερο) στα καντήλια των εκκλησιών και των σπιτιών μας και με το λάδι μυρώνται τα παιδιά από τον ιερέα όταν βαφτίζονται.
Η άλειψη με το λάδι κατά το Βάπτισμα, στον Χριστιανισμό, έχει και άλλες διαστάσεις. Θεωρείται φυσική πηγή φωτός, το λάδι είναι ταυτόχρονα και πηγή χαρά. Ο Απόστολος Παύλος γράφει ότι ο άνθρωπος, πριν από την είσοδό του στη χριστιανική Εκκλησία, βρίσκεται στο σκοτάδι. Μετά όμως την είσοδο του με το βάπτισμα, βρίσκεται στο φως! Μήπως το λάδι του Βαπτίσματος συμβολίζει την καινούργια ζωή του νεοφώτιστου, τη ζωή που άφησε το σκοτάδι του και ζει στο φως!
Το κλαδί της ελιάς, (όπως αναφέρεται, λέει ο ιερέας στην Παλαιά Διαθήκη) είναι το σύμβολο συμφιλιώσεως του ανθρώπου με τον Θεό!
Όπως γράφουν ιστορικοί και λαογράφοι, είναι απίστευτο και στη σύγχρονη εποχή πόσες φορές έχουν ακούσει ή έχουν διαβάσει παροιμίες, μαντινάδες, αινίγματα κ.α που αναφέρονται στην ελιά και στο λάδι.
Προλήψεις: 1) Με λίγες σταγόνες λάδι από το καντήλι του Αη Νικόλα ραντίζουν οι ναυτικοί τη φουρτουνιασμένη θάλασσα για να ηρεμήσει. 2) Σε αγροτικές περιοχές της Μεσογείου, οι άνθρωποι ρίχνουν λάδι στο έδαφος για να έχουν καλή σοδειά. 3) Μερικές σταγόνες λάδι σε λίγο νερό και ευχές αντιμετωπίζουν τη βασκανία. Η διασκόρπιση του λαδιού συμβολίζει την απαλλαγή από το κακό μάτι….
Παροιμίες: 1) Νοέμβρη οργώματα και ελιές δεν λείπουν οι δουλειές. 2) Ρίχνει λάδι στη φωτιά 3) Μου ‘βγαλε το λάδι 4) Άνθρωπος χωρίς υπομονή, λυχνάρι δίχως λάδι. 5) Δίχως λάδι, δίχως ξύδι, πως θα κάνουμε ταξίδι; 6) Απού’ χει στάρι και κρασί και λάδι στο πιθάρι, έχει και του Θεού τη χάρη.
Στα ελληνικά λιόφυτα αρχίζει κάθε Νοέμβρη το πανηγύρι της ελιάς. Κι ανάλογα από τον καιρό που έχει η κάθε περιοχή, το «λιομάζωμα» τελειώνει αλλού Δεκέμβρη αλλού Γενάρη κι αλλού παίρνει καιρό ακόμη.
Ευχαριστώ τον καθηγητή και καλό φίλο Γιώργο Σαρλή για τις σημαντικές γραπτές πληροφορίες για την ιστορία της ελιάς.
Πηγή: http://www.koinignomi.gr/news/politismos/2016/11/10/elia-kai-ladi-mythoi-kai-istoria.html
